Բրաուզեր սերվեր հաղորդակարգ
Կայքի բոլոր ռեսուրսները գտնվում են սերվերներում։ Ամեն կայք ունի հատուկ URL հասցե, որով սերվերին ուղարկվում է հարցում անհրաժեշտ ռեսուրսը կամ կայքի էջը ստանալու համար։
Ինտերնետի և URL հասցեի միջոցով է բրաուզերը գտնում անհրաժեշտ կայքը սերվերում և ցուցադրում այն։
Հիփերտեքստ և Հիփերհղում
Գոյություն ունեն գրքեր, որոնք չեն կարդացվում էջերի հերթականությամբ․ հիմնական էջում նշված են վայրեր, որոնցով պետք է գրքի մի մասից մյուսը տեղափոխվել տվյալ գլխի մասին ընդհանուր պատկերացում կազմելու համար։ Այստեղից առաջացել է հիփերտեքստ անվանումը։ Այն օգտագործվում է նաև html-ում, որն ունի հիփերտեքստի առանձնահատկությունը․ ուստի այն կոչվում է հիփերտեքստի նշագրման լեզու։ Անցումների համար օգտագործվում են հիփերհղումները(hyperlink), որոնք html-ում նշվում են « <a> » էլեմենտի միջոցով։
URL հասցեի կառուցվածքը՝
http://www.hayti.am/lessons/html-css/
http:// – Ի՞նչ է հաղորդակարգը։
http-ն՝ hypertext transfer protocol-ը, հայերենով http հաղորդակարգը(protocol), նախատեսված է բրաուզեր-սերվեր հաղորդակցման համար։ Պրատակոլները ծրագրային տվյալների թելադրողներն են։
Պրատակոլը երկու համակարգիչների իրար հետ արդյունավետ հաղորդակցվելու կանոնակարգն է։ http պրատակոլը սահմանում է, թե ինչպես պետք է ձևակերպվեն հարցումները, ինչպես պետք է սերվերը արձագանքի դրանց և ինչպես պետք է իրականացվի տվյալների փոխանցումը:
Փոխանցվող տվյալները մասերի է բաժանվում՝ պակետների և տարբեր ուղղություններով ուղարկվում ստացող համակարգչին։ Հաճախ որոշ պակետներ ընթացքում կորչում են։ TCP պրատակոլն ապահովում է բոլոր պակետների հոսքը ստացող համակարգչին, IP պրատակոլը որոշում է պակետների երթուղիները և այլն։
http պրատակոլը նախատեսված է սերվերից հիփերտեքստը ստանալու համար՝ վեբ կայքի անհրաժեշտ html էջը։ Բրաուզերը http պրատակոլի հիման վրա հարցում է ուղարկում սերվերին հիփերտեքստ ստանալու ակնկալիքով․ նրանում գտնվում են այլ ռեսուրսների հասցեները(css, javascript, fonts, նկարներ, վիդեոներ և այլն), որոնց միջոցով բրաուզերը, կրկին օգտագործելով http պրատակոլը, հարցում է ուղարկում այլ ռեսուրսները ստանալու համար։
Գոյություն ունի https(ssl) պրատակոլը, որն ապահովում է կարևոր տվյալների անվտանգ փոխանցումը, քանի որ դրանք ծածկագրվում են։
www. – Ի՞նչ է ինտերնետը
Internet – Սարքավորման(համակարգիչ, հեռախոս, հեռուստացույց, սերվեր և այլն) կապը համաշխարհային ցանցին՝ ինտերնետին(նույնը չէ ինչ համաշխարհային սարդոստայնը) դարձնում է իրեն «հոսթ», իսկ ինտերնետը համաշխարհային ցանցին միացված բոլոր սարքավորումների գաղափարն է։ Այսինքն ինտերնետը համաշխարհային համակարգչային ցանցն է, որոնք իրար հետ կապված են էլեկտրական, անլար և օպտիկական ցանցային տեխնոլոգիաների միջոցով։
Ինտերնետն ունի տարբեր ծառայություններ, օրինակ՝
Ip-հեռախոսություն, որով հնարավոր է դառնում skype-ով զանգահարել։
Ինտերնետ հեռուստատեսություն – tv ալիքներ, որոնք փոխանցում են մուլտիմեդիոն տվյալներ ինտերնետի միջոցով։
FTP – ապահովում է առցանց անմիջական հասանելիություն արխիվներում գտնվող անհրաժեշտ ֆայլերի վրա։ Օրինակ՝ Google Drive, Dropbox, որոնք աշխատում են FTP պրատակոլի հիման վրա։
CHAT – ինտերնետի առցանց ծառայություն տեքստային տարբերակով հաղորդակցման համար։
Էլեկտրոնային փոստ – պատմականորեն ինտերնետի առաջին ծառայության տեսակն է։
WWW – ինտերնետում գտնվող բոլոր վեբ էջերի ամբողջությունն է, որոնք իրար հետ կապված են հիփերհղումներով և կարող են գտնվել տարբեր սերվերներում։
Սովորաբար ինտերնետն ասոցացվում է www-ի հետ, քանի որ այն www-ի միջոցով ձեռք բերեց հայտնիություն։
www-ն հանդիսանում է տարբեր ժանրերի ինֆորմացիայի ամենամեծ պահեստը (ուսուցողական, գիտական, նորություններ, գովազդ, սոցիալական ցանցեր և այլն)։ Այն տեղեկատվական համակարգ է։ Դրանք համաշխարհային սարդոստայնի մեջ տեղադրված են վեբ էջերի տեսքով, այսինքն html ֆորմատով։ Արդյունքում այն նմանվում է սարդի սարդոստայնին, որի պատճառով ծառայությունը կոչվում է www` World Wide Web, համաշխարհային սարդոստայն։ Անհրաժեշտ վեբ էջը գտնելու և ցուցադրելու համար նախատեսված բրաուզերները։
Վեբ կայքը մեկ դոմենային անվանման ներքո(օրինակ՝ www.hayti.am) գտնվող վեբ էջերի ամբողջությունն է։ W3C-ն կազմակերպությունն է, որը զբաղվում է համաշխարհային սարդոստայնի և դրա ստանդարտների զարգացմամբ։ Կազմակերպության անունը «Համաշխարհային սարդոստայնի կոնսորցիում» է կամ ուղղակի « W3C »։ Դրա տնօրենը հանդիսանում է Թիմ Բերներս Լին( www, http, URL և HTML տեխնոլոգիաների հեղինակը)։
URL հասցեում օգտագործված «www.» հատվածը հոսթային անվանումն է։ Հոսթի անունը նշանակվում է՝ ելնելով դրա կատարած դերից։ Փոստային նամակների համար նախատեսված սերվերները կսկսվեն «mail»-ով, օրինակ՝ mail.yandex.ru։ Yandex-ի տաքսային ծառայությունը նշվում է՝ taxi.yandex.ru, Yandex-ի պահոցների ծառայությունը՝ disk.yandex.ru, իսկ սերվերները, որոնք նախատեսված են վեբ կայքերի համար, որպես հոսթային անվանում օգտագործվում է «www», օրինակ՝ www.hayti.am:
URI URL URN
Վեբ կայքի բոլոր ռեսուրսները պահպանվում են սերվերներում, որտեղից փոխանցվում են հարցում ուղարկած բրաուզերին։
Բրաուզերը վեբ էջը ցուցադրելու համար սերվերին ուղարկում է դրա հասցեն, որպեսզի ստանա անհրաժեշտ ռեսուրսները։ Այդ հասցեները հիմնականում կոչվում են URL հասցեներ։
Հասցեների տեսակներն են՝
URI – Uniform Resource Identifier
URL – Uniform Resource Locator
URN – Unifrorm Resource Name
URI – Օգտագործվում է ռեսուրսն իդենտիֆիկացնելու(ռեսուրսը ճանաչելու) համար՝ օգտագործելով ռեսուրսի հասցեն, դրա անվանումը, կամ երկուսը միասին։ Օրինակ յուրաքանչյուր մարդ ունի անուն և հասցե, որտեղ բնակվում է։ Նրան կփնտրենք ըստ իր անվան, ըստ հասցեի, կամ երկուսը միասին։
URL – Օգտագործվում է ռեսուրսի իդենտիֆիկացման համար՝ ըստ դրա հասցեի։
URN – Օգտագործվում է ռեսուրսի իդենտիֆիկացման համար՝ ըստ անվանման։
Այսպիսով, URI-ը ռեսուրսն իդենտիֆիկացնում է և հասցեի և անվանման միջոցով, կամ երկուսը միասին։ URL-ն այն իդենտիֆիկացնում է հասցեի, իսկ URN-ը՝ անվանման միջոցով։ Յուրաքանչյուր URL կամ URN կոչվում է URI։
URL հասցեների կառուցվածքը հետևյալն է՝
URL-ի մեջ պրատակոլը, հոսթի հասցեն և պորտը(բրաուզերը պորտն ավտոմատ է նշում) նշելը պարտադիր է։
URN-ի միջոցով ռեսուրսը գտնելու համար նշվում է դրա անվանումը, որի կառուցվածքը հետևյալն է՝
Համացանցում հիմնականում օգտագործվում է URL տերմինը։ Այնտեղ URI տերմինն օգտագործելիս ենթադրվում է URL-ն։ URN-ը վեբում հիմնականում կիրառելի չէ։
http հարցում
Հարցման մեջ նշվում է http պրատակոլի տարբերակը, որպեսզի սերվերը տվյալներն ուղարկի տարբերակին համապատասխան։
Տվյալներն են՝
-accept* – պրատակոլը հայտնում է սերվերին, որ բրաուզերը նշված ֆորմատի ֆայլեր համաձայն է ստանալ(օրինակ՝ text/html, application/pdf և այլն)։
-accept-Encoding – compress/gzip/deflate – երեք տարբերակներ փոխանցվող տվյալները սեղմելու(փաթեթավորելու) համար(նկար, տեքստ և այլն)։ Այն օգնում է նվազեցնել փոխանցվող տվյալների ծավալը, ինչը կարող է հանգեցնել ավելի արագ բեռնմանը: identity-ն պատասխանը կուղարկի առանց սեղմելու։
-if-modified-since – երբ սերվերը ռեսուրսը փոխանցում է առաջին անգամ, ուղարկում է նաև նրա՝ սերվերում վերջին անգամ փոփոխման ենթարկված(Last Modified) ամսաթիվը։ Երբ բրաուզերը հարցում է ուղարկում նույն ռեսուրսի համար, որն արդեն պահպանված է քեշում(համակարգչում ժամանակավորապես պահպանվող ռեսուրսների տիրույթ, որոնք բեռնվել են կայք առաջին անգամ մուտք գործելուց), if-modified-since-ի( բառացի՝ եթե-փոփոխվել-է-դրանից-հետո) միջոցով ուղարկում է ռեսուրսի վերջին փոփոխման ամսաթիվը։ Եթե սերվերում այն փոփոխման չի ենթարկվել, ուղարկվում է 304 ստատուսի կոդով պատասխան, տեղեկացնելով բրաուզերին, որ ռեսուրսը կարող է օգտագործվել քեշից։ 304-ով սերվերը վերահասցեավորում է, որպեսզի բրաուզերը օգտագործի քեշում պահպանված ռեսուրսը։ Այդպիսով կայքը ցուցադրվում է ավելի արագ։
http պատասխան
Նախ նշվում է փոխանցվող html էջում օգտագործված սիմվոլների կոդավորման տեսակը, որպեսզի բրաուզերը դրանք ճիշտ մշակի էջի ցուցադրման ժամանակ։
-transfer-encoding-chunked – Փոխանցվող ֆայլը շատ մեծ է, ուստի բաժանված է մասերի։ Նշվում է նաև մասերի ծավալը ըստ բայտերի։
-location – վերահասցեավորման հասցեն նշվում է այստեղ։
-set cookie – օգտվողի բրաուզերում, cookie տիրույթում, տեղադրվում է նրա համար սերվերում բացված սեսիայի իդենտիֆիկատորը։ Սեսիայի մեջ պահպանվում են տարբեր տվյալներ՝ օգտվողի օգտանունը, գաղտնաբառը և այլն։ Երբ օգտվողը որևէ կայքում առաջին անգամ մուտք է գործում իր հաշիվ, սերվերում նրա համար բացվում է սեանս(сессия), որտեղ պահպանվում է հաշվի տվյալները(ոչ միայն) և սեսիայի իդենտիֆիկատորը ուղարկվում է նրա բրաուզերին։ Նույն կայքը կրկին մուտք գործելիս բացվում է հաշիվը՝ առանց կրկին տվյալները մուտքագրելու, քանի որ հարցման ժամանակ ուղարկվում է նաև սեանսի իդենտիֆիկատորը, և ըստ սեանսի փոխանցվում է օգտվողի հաշվին համապատասխան տվյալներ։ Սերվերում բացվող սեանսներն ունեն ժամկետ և ավարտվելուն պես այն ավտոմատ ջնջվում է այնտեղից։ Եթե սեանսի տվյալները պահպանվում են սերվերներում, ապա cookie-ի տվյալները՝ օգտվողի համակարչում։ Դրանում նույնպես կարող են լինել օգտանունն ու գաղտնաբառը, պահպանվում է կայքի դոմենային անվանումը, սեանսի իդենտիֆիկատորը և այլն։ Եթե cookie-ի մեջ նշված է secure պարամետրը, ապա տվյալները կուղարկվեն միայն, եթե կայքն աշխատում է https պրատակոլով, այսինքն ունի ssl սերտիֆիկատ։ HttpOnly պարամետրի առկայության դեպքում հնարավոր չէ սկրիպտային լեզվով գողանալ cookie-ի տվյալները։ Cookie-ի տվյալները կարող են ջնջվել սեանսի ավարտվելուն պես, կամ ժամկետից հետո, կամ բրաուզերի « DevTools » կարգավորումների միջոցով։
-server – user-agent-ի մեջ նշվում էր բրաուզերի տեսակը, իսկ server-ի մեջ՝ տվյալներ սերվերի մասին։
-cach-control – հետևում է քեշի ժամկետին՝ ռեսուրսի հասանելիությունը բրաուզերի համար։
-last Modified – նշվում է, թե ռեսուրսը վերջին անգամ երբ է փոփոխվել սերվերում։
http պրատակոլի հարցման և պատասխանի նամակներում նշված պարամետրերն ավելին են քան վերը նշվածները։
http պրատակոլի նամակները կգտնենք հետևյալ կերպ՝
http մեթոդներ
Մեթոդի միջոցով սահմանվում է սերվերում գործողության տեսակը։
GET – նախատեսված է անհրաժեշտ ռեսուրսները ստանալու համար։
HEAD – անհրաժեշտ է փաստաթղթի տվյալները, բայց ոչ փաստաթուղթը․ օրինակ փաստաթղթի փոփոխման ամսաթիվը, ծավալը, տեսակը, սերվերի տեսակը և այլն։
POST – սերվերին կուղարկվի նաև որոշակի տվյալներ, ծրագրի մեջ փոփոխություններ կատարելու համար։ Օրինակ կայքում գրանցվողի տվյալները կպահպանվեն տվյալների բազայում։
PUT – սերվերում կբեռնվի որևէ ռեսուրս․ օրինակ՝ նկար։
DELETE – նախատեսված է սերվերում որևէ ռեսուրս ջնջելու համար։ put և delete տեսակի հարցումները հաճախ օգտագործվում են հատուկ հաշիվների դեպքում( օրինակ Admin-account)։
Կարգավիճակի կոդեր(коды статусов)
Ստատուսի կոդերը բաժանվում են մասերի՝
1xx – 1-ով սկսվող պատասխանները պահպանում են հարցման կարգավիճակի մասին տվյալներ։
2xx – 2-ով սկսվող պատասխանները հարցումների հաջող ավարտի մասին են։ Օրինակ՝ 200 հարցումն ամբողջությամբ կատարվել է, 204 – հարցումը կատարվել է, բայց html փաստաթուղթը դատարկ է։
3xx – 3-ով սկսվող պատասխանները վերաբերում են վերահասցեավորմանը։ Սերվերը պատասխանում է 3xx կոդով, երբ կայքի կամ ռեսուրսի URL հասցեն փոփոխվել է՝ ուղարկելով նաև նոր URL հասցեն։ Բրաուզերը ռեսուրսը ստանալու համար կրկին հարցում կուղարկի արդեն նոր հասցեով։
301 – ռեսուրսն իր հասցեն փոխել է և նորն այսպիսին է։ Նոր հասցեն պահպանվում է քեշում հետագա հարցումների համար։ Եթե ռեսուրսի հասցեն կրկին փոխվի սերվերում, բրաուզերը չի իմանա դրա մասին։
302 – բրաուզերը նոր հասցեն չի վերցնի քեշից, այլ միայն սերվերից։
304 – ֆայլը չի ենթարկվել փոփոխության և թույլատրելի է օգտագործել քեշը։
4xx – 4-ով սկսվող պատասխանները տեղեկացնում են սխալի մասին որը տեղի է ունեցել օգտվողի կողմից։ Օրինակ www.hayti.am հասցեի փոխարեն սխալմամբ գրվել է www.hayti.an։
400 – հարցման մեջ ինչոր սխալ կա։
401 – անհրաժեշտ է գրանցում: Օրինակ ռեսուրսի վրա հասանելիություն ունենալու համար անհրաժեշտ է օգտանուն և գաղտնաբառ։
403 – նշված օգտանունն ու գաղտնաբառը սխալ է։
404 – այդպիսի ֆայլ գոյություն չունի։
5xx – 5-ով սկսվող պատասխանները տեղեկացնում են, որ սխալ է տեղի ունեցել սերվերի կողմից։
500 – ինչոր սխալ սերվերի կողմից։ Սխալը կարող է լինել սերվերի կողմից, բայց ավելի հաճախ պատճառը ծրագրավորողի կողմից պատրաստած ծրագիրն է։
502 կամ 504 – երբ փրոքսի սերվերը(հնարավոր է, որ բրաուզերի հարցումը մինչ հիմնական սերվերին հասնելը անցնի այլ նախնական սերվերով․ դրանք կոչվում են փրոքսի սերվերներ) անհասանելի է, կամ ինչոր սխալ է տեղի ունեցել նրանում։
OSI, TCP/IP – տվյալների փոխանակման ցանցային մոդել
Այս մոդելն ապահովում է բոլոր ցանցային պրատակոլների կիրառումը տարբեր մակարդակներում։
Ցանցային տեխնոլոգիան տվյալները փոխանցում է հատվածներով՝ տվյալները բաժանվում են բազմաթիվ պակետների, իսկ tcp/ip ցանցային մոդելը պակետները պատրաստողն է։ tcp/ip-ի հիմնական գործն պակետների հաջող և ապահով փոխանցումն է մի համակարգչից մյուսը։
Յուրաքանչյուր պակետին ամեն մակարդակում ավելացվում է որոշակի ծրագրային տվյալներ, փաթեթավորվում այն և ուղարկվում հաջորդ մակարդակ։ Փաթեթավորումը կոչվում է ինկապսուլացիա։ Տվյալները ստացող համակարգիչը սկսում է այդ փաթեթները բացել, որը կոչվում է դեկապսուլացիա։
Հետևյալ նկարում պատկերված է տվյալների փոխանակման կարգը ըստ մակարդակների՝
Հաջորդ նկարում թվարկված են երկու տեսակի տվյալների փոխանակման տեխնոլոգիաների մակարդակները։ Ներկայումս հիմնականում օգտագործվում է TCP/IP մոդելը․
Կիրառական մակարդակ – Սա մոդելի ամենաբարձր մակարդակն է, որն ապահովում է փոխգործողությունը համակարգչի ծրագրի և ցանցի միջև։ Օրինակ նամակների փոխանցում, հարցում տվյալների բազային և այլն։ Այստեղ գործող պրատակոլներն են՝ http(s), ftp, smtp, dhcp և այլն։
Վեբ կայքերը աշխատում են http(s) պրատակոլով, էլեկտրոնային նամակներն ուղարկվում են smtp պրատակոլով։ Ցանկացած ինտերնետային ծառայություն, որն օգտագործվում է բրաուզերի միջոցով, տվյալների ուղարկման համար կօգտագործվի http կամ https պրատակները։ Եթե էլ․ նամակներն ուղարկենք հատուկ ծրագրով, օրինակ՝ « Windows mail », ապա նամակներն կուղարկվեն smtp պրատակոլի միջոցով։
Երբ տվյալները փոխանցման համար արդեն պատրաստ են, դրանք փաթեթավորվում են(ինկապսուլացիա) և ուղարկվում հաջորդ մակարդակ։
Ներկայացուցչական մակարդակ – ուղարկվող տվյալները փոխակերպվում են բիտերի։ Բիտերը ցանցային ֆորմատն է․ համակարգչում գտնվող ամեն ինչ իրականում բազմաթիվ բիտերի ամբողջություն է(նկար, տեքստ և այլն – 0110011100………….)։ Օրինակ, եթե Ethernet կաբելը բաղկացած լինի 8 լարից, ապա տվյալները կփոխանցվի 8-ական բիտերով։ Բիտերի 0-ն հոսանքի բացակայությունն է, իսկ 1-ը՝ առկայությունը։
Եթե տվյալներն ուղարկվելու են https պրատակոլով, ապա դրանք կենթարկվեն ծածկագրման(օրինակ 0110011100-ն կարող է դառնալ @##!$%02& -> 1101010111000010…)։ Ծածկագրումը կատարվում է ssl և tls պրատակոլներով(ծածկագրումը կատարվում է կարևոր տվյալների անվտանգության համար)։ Այս մակարդակը հանդիսանում է որպես թարգմանիչ օգտվողի և համակարգչի միջև՝ որևէ ֆայլ վերածում է բիտերի, որը հասկանալի է համակարգչի համար, կամ բիտերը վերածում է ֆայլի, որը հասկանալի է մեզ համար։
Փոխանցվող տվյալներին ավելացվում է լրացուցիչ ծրագրային ինֆորմացիա(օրինակ ստացող կողմը ինչպես պիտի տվյալները վերծանի), փաթեթավորվում(ենթարկվում է ինկապսուլացիայի) և ուղարկվում հաջորդ մակարդակ։
Սեանսային մակարդակ – որոշվում է երկու իրար հետ հաղորդակցվող հոսթերի՝ ուղարկող և ստացող համակարգիչների միջև սեանսը՝ որքան ժամանակ երկուսի միջև կապը պիտի պահպանվի, երբ պիտի խափանվի, կամ եթե խափանված է՝ վերականգնի։
Փոխանցվող տվյալներին ավելացվում է իրեն հատուկ ծրագրային ինֆորմացիա, փաթեթավորվում և ուղարկվում հաջորդ մակարդակ։
Տրանսպորտային մակարդակ – Տվյալներն ամբողջությամբ չեն ուղարկվում համացանց․ այս մակարդակում այն բաժանվում է մասերի՝ պակետների(սա տեսականորեն, բայց գործնականում հնարավոր է, որ բաժանման գործընթացը կատարվի նաև ֆիզիկական մակարդակում)․ ամեն պակետին հատկացվում է հատուկ համար, որպեսզի տվյալները ստացող համակարգչում պակետները ճիշտ դասավորեն, այսինքն ըստ իրենց թվերի։
Այս մակարդակում աշխատում են երկու պրատակոլներ՝ TCP և UDP՝ տվյալների ապահով կամ անապահով փոխանցում։ TCP -ն երաշխավորում է պակետների ամբողջական փոխանցումը, UDP-ն՝ ոչ։ Եթե փոխանցման ժամանակ որոշ պակետներ չհասնեն, UDP-ն այն հաշվի չի առնի։ Զանգեր կատարելու կամ ինտերնետային խաղեր խաղալու համար օգտագործվում է UDP-ն, որով հնարավոր է ձայնի կամ պատկերի կտրատումը։ Այստեղ առաջնայինը արագությունն է, իսկ տվյալների ամբողջական հոսքը՝ երկրորդական։ TCP-ն օգտագործվում է, երբ պարտադիր է պակետների ամբողջական հոսքը։ Եթե բեռնում ենք որևէ ծրագիր, մեկ բայտն էլ շատ կարևոր է, որպեսզի ծրագիրը նորմալ աշխատի։ TCP-ն հետևում է, որ բոլոր պակետները տեղ հասնեն։ Որևէ պակետի կորչելու դեպքում այն նորից հարցում կուղարկի բոլորը ստանանալու համար։
Այս մակարդակում տվյալները բաժանվում են մասերի՝ պակետների։ Ամեն պակետին հատկացվում է հատուկ համար՝ իդենտիֆիկատոր, կրկին ավելացվում որոշակի ծրագրային տվյալներ, ենթարկվում ինկապսուլացիայի և ուղարկվում հաջորդ մակարդակ։
Ցանցային մակարդակ – պատասխանատու է ցանցի հանգույցների միջև տվյալների ապահով փոխանցման համար։
Երթուղիչներն(router) աշխատում են այս մակարդակում և ապահովում են պակետների հոսքը ուղարկողից ստացող։ Օրինակ provider-ի(կազմակերպությունը, որը հատկացնում է ինտերնետ) կողմից տանը տեղադրված երթուղիչը լոկալ ցանցից ստանում է տվյալները և փոխանցում գլոբալ ցանցի երթուղիչների վրա։ Լոկալ ցանցը դա որևէ գրասենյակի համակարգիչների ցանցն է, որը միացված չէ գլոբալ ցանցին՝ ինտերնետին։
Պակետները փոխանցվում են բազմաթիվ ուղղություններով, հանդիպում են տարբեր երթուղիչների, որոնք որոշում են դրանց հետագա ընթացքը՝ հաշվի առնելով փոխանցման ամենաարդյունավետ ճանապարհը։ Ամեն երթուղիչ պակետների համար ունի որոշակի տվյալներ, օրինակ հաջորդ երթուղիչի ip հասցեն։ Այս մակարդակը պատասխանատու է համացանցում պակետների հասցեավորման և երթուղիացման համար՝ թույլ տալով պակետներին ուղարկվել ցանցային տարբեր հանգույցներով։
Պակետներն ուղարկվում են տարբեր ուղղություններով, բայց ստացող համակարգիչը տրանսպորտային մակարդակում դրանք դասավորում է ըստ իրենց համարների։
Պակետներին ավելացվում են ծրագրային տվյալներ, օրինակ ուղարկողի և ստացողի ip հասցեները, փաթեթավորվում և ուղարկվում հաջորդ մակարդակ։
Գծային մակարդակ – պակետին ավելացվում է ուղարկող համակարգչի mac հասցեն․ այն օգտագործվում է լոկալ ցանցում սարքավորումներն իդենտիֆիկացնելու համար։ Կամուտատորները՝ լոկալ ցանցի հանգույցները(կամ wifi, ethernet, bluetooth սարքավորումներին վերաբերող պրատակոլները), աշխատում են այս մակարդակի վրա։
Այստեղ նույնպես որոշակի ծրագրային տվյալների հետ տեղադրվում է ուղարկողի mac հասցեն, կրկին փաթեթավորվում և ուղարկվում հաջորդ մակարդակ։
Ֆիզիկական մակարդակ – ապահովում է բիթերի ֆիզիկական փոխանցումը Ethernet կաբելի կամ wifi-ի միջոցով, որոնք տվյալները փոխանցում են էլեկտրական սիգնալների կամ ռադիոալիքնեի տեսքով: Այս մակարդակում տվյալները չեն մշակվում, այլ կազմակերպվում է միայն դրանց ֆիզիկական փոխանցումը։
Ստացող համակարգչում պակետները յուրաքանչյուր մակարդակում ենթարկվում են դեկապսուլացիայի, այսինքն սկսում են բացվել․ յուրաքանչյուր մակարդակում օգտագործվում է իր համար սահմանված ծրագրային տվյալները և առանց այդ տվյալների ուղարկվում հաջորդ մակարդակ՝ համակարգչում վերջնական ցուցադրման համար։
OSI(կամ՝ tcp/ip) մոդելի աշխատանքի ամբողջական ընկալման համար այսքանը բավարար չէ, բայց ավելի խորը գիտելիքներն անհրաժեշտ են ցանցային ինժեներներին, իսկ ծրագարավորողներն աշխատում են Կիրառական մակարդակի հետ։
IP հասցեներ
Ամեն համակարգչին(ինտերնետին կցված հոսթերին) տրամադրվում է IP հասցե, որը յուրաքանչյուրի համար յուրահատուկ է։ Դրանք երկու տեսակի են՝ IPv4 և IPv6։ IPv4-ը ապահովում է մոտավորապես 4.3 միլլիարդ հասցե, իսկ IPv6-ը՝ 79 228 162 514 264 337 593 543 950 336 քանակի հասցե՝ երկրագնդի յուրաքանչյուր անձին կարող է տրամադրվել 300 միլլիոն ip հասցեներ։ Քանի որ ինտերնետին միացվող հոսթերի քանակը օր օրի ավելանում է, IPv4 տեսակը չի կարող բոլորին հասցե ապահովել։ Ուստի ստեղծվել է IPv6 տեսակը։ IPv6-ը ներկայումս առաջատար չէ, բայց ժամանակի ընթացքում IPv6-ը բոլորովին կփոխարինի IPv4-ին։
IPv4 հասցեները բաղկացած են 4 մասից՝ ակտետներից և իրարից առանձնացված են կետերով։ Ամեն ակտետի միջակայքը 0-ից 255 է։
IP հասցեի որոշ մասը ցանցի հասցեն է, իսկ մյուսը՝ հոսթի համարը։ Օրինակ՝ 145.234.56.100։ Ցանցի հասցեն հոսթի համարից տարբերելու համար օգտագործվում է ենթացանցերի դիմակավորումը(Маска подсетьи), որոնք IP հասցեներ չեն, այլ հրահանգներ, թե ինչպես պիտի կարդալ IP հասցեները։ Օրինակ 145.234.56.100-ի ենթացանցի դիմակավորումը կարող է լինել 255.255.255.0-ն։ Ցանցին պատկանող մասը միշտ նշվում է սկզբում(բիտային տարբերակում(երկնիշ համակարգում) միշտ նշվում է 1-ով), իսկ հոսթինը՝ վերջում(բիտային տարբերակում նշվում է 0-ով)։ Ցանցին պատկանող մասը ենթացանցի դիմակավորման մեջ նշվում է 128, 192, 224, 240, 248, 252, 254, 255 համարներով, իսկ հոսթին պատկանողը նշվում է 0-ով։
Այսպիսով՝ 145.234.56-ը ցանցի հասցեն է, որովհետև ենթացանցի դիմակավորման մեջ առաջին երեք ակտետները հավասար են 255-ի, իսկ 100-ը հոսթի համարն է, որովհետև ենթացանցի դիմակավորման մեջ չորրորդ ակտետը հավասար է զրոյի։
Այսպիսով ունենք՝
145.234.56.100
255.255.255.0
Երկնիշ համակարգի վերածելու համար կարող են օգտվել հետևյալ կայքից՝ https://calculatori.ru/perevod-chisel.html )։
Արդյունքում կունենանք՝
145. 234. 56. 100 10010001 11101010 00111000 01100100 255. 255. 255. 0 11111111 11111111 11111111 00000000
Ամեն ակտետը բաղկացած է 8 բիտերից՝ 8×4=32բիտ։ IPv4 տարբերակը բաղկացած է 32 բիտից։
Հնարավոր է հանդիպել այսպիսի օրինակի՝ 145.234.56.100/24 : Վերջի /24-ի միջոցով նշվում է ենթացանցի դիմակավորումը․ /24 -ը կնշանակի՝ ցանցի հասցեն առաջին 24 բիտերն են։ Եթե ենթացանցի դիմակավորումը 255.255.255.0-ն է, երկնիշ համակարգում կամ բիտային տեսքով կլինի հետևյալ կերպ՝ 11111111 11111111 11111111 00000000, այսինքն 3×8=24:
Ենթացանցի դիմակավորման ամենապարզ տարբերակներն են՝
255.0.0.0 կամ 145.234.56.100/8, 255.255.0.0 կամ 145.234.56.100/16, 255.255.255.0 կամ 145.234.56.100/24: Այլ տարբերակների հետ կծանոթանանք քիչ անց։
IP հասցեները բաղկացած են հինգ դասակարգից՝ A, B, C, D, E, բայց հիմնականում օգտագործվում է A, B, C -ն: Ամեն դասակարգում ցանցի հասցեի և հոսթի համարի բիտերի քանակը տարբերվում է, այիսնքն ցանցի ակտետների և հոսթի ակտետների քանակը։
Ամեն դասակարգում IP հասցեները գտնվում են որոշակի միջակայքում։
Նայենք օրինակին՝
A դասակարգում ցանցի հասցեն բաղկացած է մեկ ակտետից և գտնվում է 1-126 ընկած միջակայքում։ Կարող է ապահովել մինչև 16.7 միլիոն հոսթերի համար ip հասցեներ։
B դասակարգում ցանցի հասցեն բաղկացած է երկու ակտետից և գտնվում է 128.0-192.255 ընկած միջակայքում։
C դասակարգում ցանցի հասցեն բաղկացած է երեք ակտետից և գտնվում է 192.0.0 – 223.255.255 ընկած միջակայքում։
Ենթացանցի դիմակավորումը բացի պարզից ունի նաև այլ տարբերակներ։ Օրինակ՝ 145.234.56.100/9 կամ 255.128.0.0: Կարող ենք ունենալ /8-ից մինչև /32 տարբերակները։
Նայենք ենթացանցի դիմակավորման տարբերակների ցանկին՝
| Բիտերի քանակը՝ Նախատեսված ցանցի հասցեի համար | Ենթ․-ի դիմակավորում | Քանի հոսթ կարող է ապահովել նման դիմակավորումը |
| /1 | 128.0.0.0 | 2,147,483,646 |
| /2 | 192.0.0.0 | 1,073,741,822 |
| /3 | 224.0.0.0 | 536,870,910 |
| /4 | 240.0.0.0 | 268,435,454 |
| /5 | 248.0.0.0 | 134,217,726 |
| /6 | 252.0.0.0 | 67,108,862 |
| /7 | 254.0.0.0 | 33,554,430 |
| Class A | ||
| /8 | 255.0.0.0 | 16,777,214 |
| /9 | 255.128.0.0 | 8,388,606 |
| /10 | 255.192.0.0 | 4,194,302 |
| /11 | 255.224.0.0 | 2,097,150 |
| /12 | 255.240.0.0 | 1,048,574 |
| /13 | 255.248.0.0 | 524,286 |
| /14 | 255.252.0.0 | 262,142 |
| /15 | 255.254.0.0 | 131,070 |
| Class B | ||
| /16 | 255.255.0.0 | 65,534 |
| /17 | 255.255.128.0 | 32,766 |
| /18 | 255.255.192.0 | 16,382 |
| /19 | 255.255.224.0 | 8,190 |
| /20 | 255.255.240.0 | 4,094 |
| /21 | 255.255.248.0 | 2,046 |
| /22 | 255.255.252.0 | 1,022 |
| /23 | 255.255.254.0 | 510 |
| Class C | ||
| /24 | 255.255.255.0 | 254 |
| /25 | 255.255.255.128 | 126 |
| /26 | 255.255.255.192 | 62 |
| /27 | 255.255.255.224 | 30 |
| /28 | 255.255.255.240 | 14 |
| /29 | 255.255.255.248 | 6 |
| /30 | 255.255.255.252 | 2 |
| /31 | 255.255.255.254 | 0 |
| /32 | 255.255.255.255 | 0 |
|
|
|
Վերը նշվածի համաձայն ենթացանցի դիմակավորումը կարող է նշվել 128, 192, 224, 240, 248, 252, 254, 255 համարներով ։
Օրինակ՝ 145.234.56.100/9 : /9-ը կնշանակի, որ ենթացանցի դիմակավորումը հավասար է 255.128.0.0 -ի, այսինքն բաղկացած է 9 բիտերից՝
11111111 10000000 00000000 00000000 – 255.128.0.0, կամ 145.234.56.100/9 : 11111111 11000000 00000000 00000000 – 255.192.0.0 կամ 145.234.56.100/10: 11111111 11100000 00000000 00000000 – 255.224.0.0 կամ 145.234.56.100/11: 11111111 11110000 00000000 00000000 – 255.240.0.0 կամ 145.234.56.100/12: 11111111 11111000 00000000 00000000 – 255.248.0.0 կամ 145.234.56.100/13: 11111111 11111100 00000000 00000000 – 255.252.0.0 կամ 145.234.56.100/14: 11111111 11111110 00000000 00000000 – 255.254.0.0 կամ 145.234.56.100/15: 11111111 11111111 00000000 00000000 – 255.255.0.0 կամ 145.234.56.100/16: 11111111 11111111 10000000 00000000 – 255.255.128.0 կամ 145.234.56.100/17: 11111111 11111111 11000000 00000000 – 255.255.192.0 կամ 145.234.56.100/18: 11111111 11111111 11100000 00000000 – 255.255.224.0 կամ 145.234.56.100/19: 11111111 11111111 11110000 00000000 – 255.255.240.0 կամ 145.234.56.100/20: 11111111 11111111 11111000 00000000 – 255.255.248.0 կամ 145.234.56.100/21: 11111111 11111111 11111100 00000000 – 255.255.252.0 կամ 145.234.56.100/22: 11111111 11111111 11111110 00000000 – 255.255.254.0 կամ 145.234.56.100/23: 11111111 11111111 11111111 00000000 – 255.255.255.0 կամ 145.234.56.100/24: 11111111 11111111 11111111 10000000 – 255.255.255.128 կամ 145.234.56.100/25: 11111111 11111111 11111111 11000000 – 255.255.255.192 կամ 145.234.56.100/26: 11111111 11111111 11111111 11100000 – 255.255.255.224 կամ 145.234.56.100/27: 11111111 11111111 11111111 11110000 – 255.255.255.240 կամ 145.234.56.100/28: 11111111 11111111 11111111 11111000 – 255.255.255.248 կամ 145.234.56.100/29: 11111111 11111111 11111111 11111100 – 255.255.255.252 կամ 145.234.56.100/30: 11111111 11111111 11111111 11111110 – 255.255.255.254 կամ 145.234.56.100/31: 11111111 11111111 11111111 11111111– 255.255.255.255 կամ 145.234.56.100/32:
Վերը նշված օրինակում՝ 145.234.56.100/9, ցանցի հասցեին հատկացված է 9 բիտ, իսկ հոսթի իդենտիֆիկատորը կարող է նշվել մնացած 23 բիտերի միջոցով։
Այսպիսով՝
145. 234. 56. 100 10010001 11101010 00111000 01100100
255. 128. 0. 0 11111111 10000000 00000000 00000000
Երկրորդ ակտետից ցանցի հասցեին հատկացված է մեկ բիտ։ Ցանցի հասցեն իմանալու համար, կվերցվի առաջին 9 բիտերը, իսկ մնացածը կդառնա 0.
Այսպիսով որպես ցանցի հասցե կլինի՝
145. 128. 0. 0 10010001 10000000 00000000 00000000
Իսկ հոսթի իդենտիֆիկատորը կլինի հիմնական IP հասցեի վերջին 23 բիտերը՝
6961252 11010100011100001100100
Եթե վերջին 23 բիտերը հավասար լինեն 0-ի, դա չի համարվի հոսթի իդենտիֆիկատոր, որովհետև միայն զրոներով նշվում է ցանցի հասցեն։ Եթե վերջին 23 բիտերը հավասար են 1-ի, դրանով նշվում է հեռարձակման հասցեները(Broadcast address / широковещательный адрес):
Վերցնենք IP հասցեի նույն օրինակը, բայց արդեն այլ դիմակավորմամբ՝ 145.234.56.100/24: Եթե առաջին երեք ակտետները նախատեսված են ցանցի հասցեի համար և վերջինը միայն հոսթի համար, ապա տվյալ ցանցին կարող են միանալ 1-ից մինչև 254 հոսթեր(քանի, որ ամեն ակտետ նշվում է 0-ից մինչև 255)․
145. 234. 56. 100 10010001 11101010 00111000 01100100
255. 255. 255. 0 11111111 11111111 11111111 00000000
Այստեղ ցանցի հասցեն կլինի՝
145. 234. 56. 0 10010001 11101010 00111000 00000000
Ցանցը հնարավոր է բաժանել երկու ենթացանցերի միջև․ այսպիսով անհրաժեշտ է ունենալ երկու ենթացանցի հասցեներ։ Դրա համար հոսթին հատկացված բիտերից կվերցնենք ևս մեկ բիտ՝ երկրորդ ցանցի հասցեն ստանալու համար, որով կփոխվի նաև ենթացանցի դիմակավորումը․
Առաջին ենթացանցի հասցեն՝
145. 234. 56. 0 10010001 11101010 00111000 00000000
255. 255. 255. 0 11111111 11111111 11111111 00000000
Քանի որ վերջին ակտետի առաջին բիտը արդեն հնարավոր է օգտագործել ենթացանցին հասցե սահմանելու համար, ապա որպես երկրորդ ենթացանցի հասցե կլինի՝
145. 234. 56. 128 10010001 11101010 00111000 10000000
255. 255. 255. 128 11111111 11111111 11111111 10000000
Այսպիսով առաջին ենթացանցի հասցեն կլինի՝ 145.234.56.0/25, իսկ երկրորդինը՝ 145.234.56.128/25 :
Քանի որ հոսթի իդենտիֆիկատորին հատկացված է 7 բիտ, ապա ամեն ենթացանցին հնարավոր է միանալ մաքսիմում 126 հոսթ։
Այսպիսով առաջին ենթացանցի հասցեն կլինի՝
145.234.56.0
ենթացանցի դիմակավորումը՝
255.255.255.0
ենթացանցին միացող հոսթերի քանակը, այսինքն IP հասցեների քանակը՝
145.234.56.1/25 -ից մինչև 145.234.56.126/25
առաջին ենթացանցի հեռարձակման հասցեն՝
145.234.56.127/25 – քանի որ առաջին ենթացանցում հոսթին հատկացված բոլոր 7 բիտերի արժեքը հավասար է 1-ի(01111111, իսկ 7 մեկը հավասար է 127-ի), այն չի կարող համարվել առաջին ենթացանցում որևէ հոսթի IP հասցե։
Երկրորդ ենթացանցի հասցեն կլինի՝
145.234.56.128
ենթացանցի դիմակավորումը՝
255.255.255.128
ենթացանցին միացող հոսթերի քանակը, այսինքն IP հասցեների քանակը՝
145.234.56.129/25-ից մինչև 145.234.56.254/25
Երկրորդ ենթացանցի հեռարձակման հասցեն
145.234.56.255/25 – քանի որ երկրորդ ենթացանցում հոսթին հատկացված բոլոր 7 բիտերի արժեքը հավասար է 1-ի(01111111, իսկ 7+1-ը հավասար է 255-ի), այն չի կարող համարվել երկրորդ ենթացանցում որևէ հոսթի IP հասցե։
Ի՞նչ է նշանակում հեռարձակման հասցե։ Դրա միջոցով հնարավոր է ենթացանցին միացված բոլոր հոսթերին միաժամանակ ուղարկել որևէ տվյալ, այիսնքն հեռարձակման հասցեի միջոցով տվյալների պակետները կուղարկվեն տվյալ ենթացանցին միացված բոլոր հոսթերի վրա։
IP հասցեներում հոսթին հատկացված ակտետները կարող են ավարտվել 255-ով։ Օրինակ՝
145.234.255.255/16 : Այստեղ հոսթին հատկացված վերջին երկու ակտետները չեն կարող նշվել 255-ով, քանի որ ենթացանցի դիմակավորումը հավասար է /16-ի։ Իսկ ինչ կլինի, եթե դիմակավորումը հավասար լինի /12-ի`
145. 234. 255. 255 10010001 11101010 11111111 11111111
255. 240. 0. 0 11111111 11110000 00000000 00000000
Այս դեպքում IP հասցեի մեջ ցանցի համարը կլինի՝
145. 224. 0. 0 10010001 11100000 00000000 00000000
Իսկ հոսթի իդենտիֆիկատորը կլինի՝
720895 10101111111111111111
Որպես հոսթի իդենտիֆիկատոր մնացած 20 բիտերը չեն կարող հավասար լինել 1-ի, բայց օրինակում ոչ բոլորն են հավասար 1-ի, ուստի այն կարող է համարվել որպես IP հասցե՝ չնայած նրա, որ վերջին երկու ակտետը հավասար է 255-ի:
Այս դեպքում ո՞րը կարող է համարվել որպես հեռարձակման հասցե։ Անհրաժեշտ է հաշվել, թե ցանցի հասցեն որքան հոսթ կարող է ապահովել։
Տվյալ ցանցում IP հասցեների քանակը կարող է լինել՝ 145.224.0.1/12 -ից մինչև 145.239.255.254/12 -ը, իսկ վերը նշված IP հասցեի օրինակը՝ 145.234.255.255/12 -ը մտնում է տվյալ միջակայքի մեջ: Այսպիսով՝
Ցանցի հասցեն կլինի՝
145. 224. 0. 0 10010001 11100000 00000000 00000000
IP հասցեների քանակը կլինի՝
145. 224. 0. 1 10010001 11100000 00000000 00000001
145. 239. 255. 254 10010001 11101111 11111111 11111110
հեռարձակման հասցեն կլինի՝
145. 239. 255. 255 10010001 11101111 11111111 11111111
IPv4 տեսակը ապահովում է 4.3 միլիարդ IP հասցեներ, բայց ինտերնետին միացված է ավելի քան 20 միլիարդ սարքավորումներ, իսկ ինչպե՞ս է IPv4-ը ապահովում դրանց 99%-ին։
Կան հանրային(public) և մասնավոր(private) IP հասցեներ։
Ինտերնետ տրամադրող կազմակերպությունն(provider-ները) է տրամադրվում տան երթուղիչին IP հասցե։ provider-ի կողմից տեղադրած երթուղիչին(router) հատկացվող IP հասցեն կոչվում է հանրային(public), իսկ երթուղիչը իրեն կապված հոսթերին հատկացնում է մասնավոր(private) IP հասցեներ։
IP հասցեները սարքավորումներին չեն հատկացվում սկզբնապես՝ գործարանում։ Գործարանում դրանց հատկացվում է MAC հասցեներ, իսկ IP հասցեն՝ router-ի կողմից։
Ամեն սարքավորում, երբ կապնվում է երթուղիչին, WIFI-ի, կամ Ethernet կաբելի միջոցով, DHCP պրատակոլի հիման վրա ավտոմատ հարցում է ուղարկում DHCP սերվերին, որը հանդիսանում է երթուղիչը՝ վերջինիցս ակնկալելով ազատ մասնավոր IP հասցե, իսկ երթուղիչը` DHCP սերվերը, մասնավոր IP հասցե կհատկացնի հոսթին վերջինիս MAC հասցեի միջոցով։
Թե հանրային և թե մասնավոր IP հասցեները փոփոխական են։ Փոփոխման ենթակա IP հասցեները կոչվում են դինամիկ IP հասցեներ։ Այն հասցեները, որոնք հիմնական են, հատկացվում են ամսական վճարի միջոցով։ Դրանք փոփոխման ենթակա չեն և կոչվում են ստատիկ IP հասցեներ։
Մասնավոր IP հասցեները անհայտ են ինտերնետին․ վերջինիս հայտնի է միայն երթուղիչին տրամադրած հանրային(public) IP հասցեն։ Հոսթից ուղարկած հարցումները NAT-ի միջոցով վերածվում է հանրային IP հասցեի և նոր ուղարկվում համացանց։
Հանրային IP հասցեն ամբողջ համացանցում յուրահատուկ է, իսկ մասնավոր IP հասցեները կրկնվում են, եթե գտնվեն տարբեր հանրային IP հասցեներում։ Այսպիսով հնարավորություն է ընձեռվում համացանցին միացված բոլոր սարքավորումներին IPv4 հասցեներ հատկացնել:
Կան նաև սպիտակ և մոխրագույն IP հասցեներ։ Սպիտակ IP հասցեն անմիջապես հոսթին(ոչ ռոութերին) հատկացված հանրային IP հասցեն է։ Սպիտակ IP հասցեն կարող է լինել, թե ստատիկ և թե դինամիկ։ Այսինքն կարող ենք ունենալ սպիտակ ստատիկ IP հասցե, որով համակարգիչը անմիջական կապի մեջ կլինի համացանցի հետ։ Օրինակ սպիտակ IP հասցեն անհրաժեշտ է, եթե վեբ կայքը տեղադրվի հենց համակարգչի մեջ և համակարգիչը դառնա վեբ սերվեր կայքի համար։
Մոխրագույն IP հասցեն մասնավոր IP հասցեն է, որ տրամադրվում է մեկ երթուղիչին կապված բոլոր սարքավորումներին՝ հոսթերին։
Մասնավոր IP հասցեներն էլ բաժանվում են երեք դասակարգի՝ A, B, C ։ A դասակարգի մասնավոր IP հասցեները գտնվում են 10.0.0.0-ից 10.255.255.255 միջակայքում և ենթացանցի դիմակավորումը հավասար է 255.0.0.0: B դասակարգի մասնավոր IP հասցեները գտնվում են 172.16.0.0-ից 172.31.255.255 միջակայքում և ենթացանցի դիմակավորումը հավասար է 255.255.0.0: C դասակարգի մասնավոր IP հասցեները գտնվում են 192.168.0.0-ից 192.168.255.255 միջակայքում և ենթացանցի դիմակավորումը հավասար է՝ 255.255.255.0:
127.0.0.0/8 տեսակի IP հասցեները localhost հասցեներն են․ օգտագործվում են միայն համակարգչի սահմանում։ localhost-ը դա ձեր համակարգչին միանալու դոմենային անվանումն է, որի IP հասցեն կարող է լինել 127.0.0.0/8-ից մինչև 127.255.255.255/8:
169.254.0.0/16 տեսակի IP հասցեները APIPA հասցեներն են։ Երբ provider-ը չի տրամադրում սարքավորմանը որևէ մասնավոր IP հասցե, իսկ սարքավորումը չունի նաև սպիտակ IP հասցե, ապա դրան ավտոմատ տրամադրվում է IP հասցե APIPA տեսակի հասցեներից։
Նույն հանրային IP հասցեից(router) ուղարկվում են տարբեր հարցումներ իրեն կապված տարբեր մասնավոր IP հասցեներից(հոսթեր)։ Համացանցի հետ աշխատող համակարգչային ծրագրերի համար համակարգչում բացվում են օպերացիոն համակարգի կողմից պատահական ընտրված վիրտուալ պորտեր և հարցման ժամանակ ուղարկվում է մասնավոր IP հասցեն և վիրտուալ պորտի համարը․ NAT -ի միջոցով մասնավոր IP հասցեն վերածվում է երթուղիչի հանրային IP հասցեի, իսկ PAT-ի միջոցով վիրտուալ պորտային համարը վերածվում է մեկ այլ պատահական ընտրված պորտային համարով(քանի որ երկու տարբեր հոսթեր հնարավոր է օգտագործեն նույն վիրտուալ պորտային համարը, որովհետև հոսթում վիրտուալ պորտերը բացվում են պատահականության սկզբունքով): Երբ ռոութերը ստանում է պատասխանները, փոփոխված պորտային համարի հիման վրա որոշվում է, թե որ պատասխանը որ հոսթին է պատկանում։
Հարցումների հետ ուղարկվում են որոշակի տվյալներ սերվերին․ օրինակ՝
| www.hayti.am | 80 |
| 192.168.1.2 | 55555 |
Կայքի URL հասցեն է, 80-ը վեբ սերվերի պորտային համարն է, հետո հոսթի մասնավոր IP հասցեն է և վերջում՝ ծրագրի համար օպերացիոն համակարգի կողմից պատահական ընտրված վիրտուալ պորտային համարը։
Մասնավոր IP հասցեն և վիրտուալ պորտային համարը պետք է փոխվեն, մինչ այն համացանց ուղարկվելը, որը կատարվում է NAT-ի և PAT-ի միջոցով՝
| Մասնավոր IP հասցեն | Վիրտուալ պորտի համարը | Հանրային IP հասցեն | Փոփոխված պորտային համարը |
| 192.168.1.2 | 55555 | 65.123.221.46 | 47233 |
| 192.168.1.3 | 55555 | 65.123.221.46 | 49134 |
| 192.168.1.4 | 60101 | 65.123.221.46 | 51126 |
Հակառակ գործողությունը կատարվում է, երբ սերվերից գալիս են պատասխանները․
| Հանրային IP հասցեն | Փոփոխված պորտային համարը | Մասնավոր IP հասցեն | Վիրտուալ պորտային համարը |
| 65.123.221.46 | 47233 | 192.168.1.2 | 55555 |
| 65.123.221.46 | 49134 | 192.168.1.3 | 55555 |
| 65.123.221.46 | 51126 | 192.168.1.4 | 60101 |
Պատասխանը հոսթի վրա կուղարկվի վերջինիս մասնավոր IP հասցեի միջոցով։
MAC հասցեներ
Բոլոր սարքավորումները ցանցային քարտերի միջոցով են կապ հաստատում միմյանց կամ համացանցի հետ MAC հասցեների միջոցով։ MAC հասցեները բաղկացած են 48 բիտից և ունեն հետևյալ տեսքը՝
08:00:27:EC:10:61 – կհանդիպենք Apple-ի համակարգիչներում։
08-00-27-EC-10-61 – կհանդիպենք Microsoft-ի համակարգիչներում։
Լոկալ ցանցում համակարգիչները իրար հետ հաղորդակցվում են MAC հասցեներով, բայց համացանցի հետ աշխատելու համար արդեն օգտագորվում են IP հասցեները։ Այսպիսով MAC հասցեները ապահովում են լոկալ կապը, իսկ IP հասցեները՝ գլոբալ կապը։
Ինչի՞ համար են նախատեսված մասնավոր IP հասցեները։ Մեկ LAN(լոկալ) ցանցին միացված բոլոր սարքավորումները իրար հետ հաղորդկացվում են MAC հասցեներով, բայց համացանցին՝ WAN-ին, միանալու համար անհրաժեշտ են IP հասցեներ, քանի որ համացանցն աշխատում է TCP/IP ստեկ պրատակոլի հիման վրա։
Լոկալ ցանցում համակարգիչները հաղորդկացվում են MAC հասցեներով։ Եթե լոկալը կապված է գլոբալին, ապա մասնավոր IP հասցեները կօգտագործվեն նաև համակարգչի MAC հասցեն իմանալու համար։
Գոյություն ունի ARP պրատակոլը։ Երբ լոկալ ցանցում A համակարգիչը ցանկանում է հաղորդակցվել այլ հոսթի հետ, անհրաժեշտ է, որ A-ն իմանա դրա MAC հասցեն։ Ուստի A-ն ARP տեսակի հարցում է ուղարկում լոկալ ցանցին միացված բոլոր համակարգիչների վրա հեռարձակման MAC հասցեով (FF:FF:FF:FF:FF:FF) և հարցնում, թե ո՞ր համակարգչինն է հետևյալ մասնավոր IP հասցեն․ այս դեպքում D համակարգիչը պատասխանում է A-ին՝ ուղարկելով նրան իր MAC հասցեն։ Այս ամենը չկրկնվելու համար կան ARP ցանկեր, որտեղ պահպանվում են հոսթերի MAC և մասնավոր IP հասցեները։
A համակարգիչը համացանցում գտնվող սերեվերի հետ կապվելու համար ARP հարցում է ուղարկում լոկալ ցանցում գտնվող հոսթերի վրա արդեն երթուղիչի IP հասցեով․ երթուղիչը պատասխանում է՝ ուղարկելով իր MAC հասցեն։
DNS սերվերներ
A համակարգիչը հարցումն ուղարկում է երթուղիչին MAC հասցեի միջոցով և երթուղիչը հարցումն ուղարկում է համացանց՝ վեբ սերվերի վրա՝ ըստ վերջինիս IP հասցեի։
Անհրաժեշտ է, որ հանրային երթուղիչը իմանա համացանցում այն վեբ սերվերի IP հասցեն, որի վրա հարցումը պիտի ուղարկվի։ Երբ բրաուզերում գրվում է որևէ URL հասցե(օրինակ – www.hayti.am), այն իրականում վեբ սերվերի IP հասցեն է, որտեղ գտնվում է վեբ կայքը։ Դոմենային անվանումը՝ hayti.am, նախ ուղարկվում է DNS սերվերի վրա(IP հասցեների բլոկնոտ է, որտեղ ամեն դոմենային անվանման կողքին նշված է այն վեբ սերվերի IP հասցեն, որտեղ գտնվում է տվյալ կայքը), որպեսզի իմանա դոմենային անվանման IP հասցեն։
DNS սերվերի միջոցով երթուղիչն իմանում է վեբ սերվերի IP հասցեն և հարցման տվյալներն ուղարկում է տվյալ IP հասցեով վեբ սերվերին։ Պետք է հաշվի առնել, որ մի քանի դոմենային անվանումներ կարող են նշել նույն վեբ սերվերի հասցեն, քանի որ մեկ վեբ սերվերը պարունակում է բազմաթիվ վեբ կայքեր, ուստի հարցման տվյալների հետ ուղարկվում է նաև կայքի դոմենային անվանումը և ըստ վերջինիս վեբ սերվերում գտնվում է այն վեբ կայքը, որն անհրաժեշտ է։
Համակարգչային պորտային համարներ
Փոստային ծառայությունից օգտվելու համար անհրաժեշտ է տեղադրել փոստային արկղ, որը հասանելիություն է տալիս ծառայությունից օգտվելու համար։ Համակարգիչներն(օրինակ սերվերները) աշխատում են նույնկերպ․ նամակը՝փոխանցվող տվյալներն են, փոստային արկղը՝ սերվերի պորտի համարն է։
Մեկ սերվերն ապահովում է մի քանի ծառայություններ, որոնք առանձնացվում են պորտային համարներով։
Ամեն ինտերնետային ծառայություն սերվերի վրա ունի իրեն հատուկ պորտը։ Վեբ կայքերի հետ աշխատելու համար բրաուզերը հարցումը կուղարկի սերվերին 80 համարի պորտի վրա(http-ն աշխատում է այս պորտի հետ)․ եթե որոշ ֆայլերի փոխանցում է անհրաժեշտ, կամ ներբեռնում, ապա կարող է օգտագործվել 21 կամ այլ համարի պորտը(ftp-ն աշխատում է այս պորտի հետ)․ էլեկտրոնային նամակները կարող են ուղարկվել օրինակ 25 համարի պորտին(SMTP-ն աշխատում է այս պորտի հետ)։
Այսպիսով ip հասցեի միջոցով է տվյալները համակարգչից փոխանցվում սերվերին, բայց պորտն է այն ստանում։
Նկարի մեջ ip հասցեներն են՝ 15.28.17.1 / 10.6.35.7, իսկ պորտային համարները՝ 80 / 65318 ․
Սերվերների վրա աշխատող պորտային համարների օրինակներ․
Պորտային համարները բաժանվում են երեք մասի՝
Բոլորին հայտնի պորտային համարներ – սրանցից են օրինակ վերը պատկերված նկարի պորտային համարները։ Այս տեսակի պորտային համարները գտնվում են 0-ից մինչև 1023 ընկած միջակայքում և նախատեսված են լայն օգտագործվող ցանցային ծառայությունների համար։ Սրանք պաշտոնապես գրանցված են IANA կազմապերպության կողմից։
Գրանցված պորտային համարներ – գտնվում են 1024-ից մինչև 49151 ընկած միջակայքում։ Նույնպես նշանակվում են IANA-ի կողմից՝ հայցող կազմակերպության խնդրանքով՝ իրենց ծրագրին բնորոշ ծառայության համար։
Դինամիկ պորտային համարներ – գտնվում են 49151-ից մինչև 65535 ընկած միջակայքում։ Պաշտոնապես գրանցված չեն IANA-ի կողմից։ Սովորաբար կոչվում են նաև ժամանակավոր կամ վիրտուալ պորտային համարներ, որոնք սահմանում է օպերացիոն համակարգը համակարգչում բացած ցանցային ծրագրերի համար և սեանսը ավարտվելուն պես ազատվում է նաև պորտային համարը։
ip հասցեներն ու պորտային համարները գործնականում տեսնելու համար ստեղնաշարի վրա սեղմենք ” windows + r “ (սովորաբար win ստեղնը գտնվում է Ctrl և Alt ստեղների միջև, որն ունի windows-ի նշանը)․ բացված պատուհանում գրենք « cmd » հրահանգը․ կհայտնվի հրամանների տողը(командная строка / command line), որտեղ անհրաժեշտ է գրել « netstat -n » հրահանգը, որով կպատկերվի համակարգչում բացված բոլոր պորտերի ցուցակը՝
1.Ցույց է տալիս տրանսպորտային մակարդակի տեսակը։
2.Գտնվում է ռոութերի ip հասցեն։
3.Նշված է դինամիկ վիրտուալ պորտի համարը։
4.Այն սերվերի ip հասցեն է, որում գտնվում է https://www.hayti.am վեբ կայքը։
5.https տեսակի՝ տվյալները ծածկագրող պրատակոլի պորտային համարն է։
Armenian 
Russian